واکاوی‌ها نشان می‌دهد با توجه به اینکه فصل جدید تحریم‌ها از دو سال پیش آغاز شده است، واردات یا ساخت ماشین‌آلات صنعتی در کشور با مشکلاتی مواجه شده و به‌دنبال آن صنعت غذا نیز متضرر شده است. برای تهیه و تامین ماشین‌آلات صنعتی، این روزها تولیدکنندگان و صاحبان صنعت غذا با دو چالش عمده و شاخص روبه‌رو هستند. آنان هم در زمینه تهیه ماشین‌آلات و هم در زمینه تامین مواد اولیه با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند. متاسفانه مواد اولیه صنایع غذایی داخل کاملا وارداتی هستند و از کشورهای اروپایی، چین و تایوان وارد می‌شوند. در این میان، بزرگ‌ترین چالش بنگاه‌های صنعتی، عدم نقل و انتقالات ارزی و پولی است که برای تسهیل این موضوع شرکت‌های سازنده هم با ایرانی‌ها همکاری نمی‌کنند.
اما تامین مواد اولیه در داخل هم با مشکلاتی همراه است. یک تولیدکننده برای تهیه مواد اولیه بیش از چندین ماه در نوبت است تا ارز نیمایی به آن تخصیص داده شود. این درحالی است که بعد از اینکه ارز به تولیدکننده تخصیص داده شد، مکان مشخصی برای تهیه ارز دولتی تعبیه نشده است. از سوی دیگر، ارزی که امروز با نرخ دولتی به فعالان اقتصادی داده می‌شود، هیچ تفاوتی با نرخ ارز آزاد ندارد و مشاهده می‌شود که سازوکار بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز نابسامانی‌هایی را در تامین ارز مورد نیاز به‌وجود آورده است. در این میان، تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی نه‌تنها هیچ یارانه‌ای دریافت نمی‌کنند، بلکه در مکاتبه با متولیان سردرگم‌اند و نمی‌دانند که کدام سازمان یا وزارتخانه متولی اصلی تامین ارز این گروه صنعتی هستند. بانک‌ها هم ادعا می‌کنند هیچ ارزی ندارند و نرخ ارز ارائه شده از سوی صرافی‌ها هم هم‌تراز با نرخ ارز بازار است، اما به نام ارز حاصل از صادرات به فعالان اقتصادی تخصیص داده می‌شود.
این سیاست‌ها باعث شده تهیه ماشین‌آلات صنعتی با دست‌اندازهایی مواجه شود و در نتیجه رشد و توسعه صنعت غذا هم متحمل آسیب‌هایی شود. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ما از ماشین‌آلات و تکنولوژی روز دنیا عقب افتاده‌ایم. وضعیت تولیدکنندگان صنعت غذا از لحاظ تکنولوژی و ماشین‌آلات در ایران حاکی است که رقابت بسیار نزدیکی با کشورهای توسعه‌یافته ندارند. اگر بخواهیم براساس واقعیت‌های موجود در این باره اظهارنظر کنیم، باید گفت فاصله بسیار زیاد است. تکنولوژی و نوع ماشین‌آلات صنعتی که در ایران تولید می‌شود، با تکنولوژی روز دنیا تفاوت زیادی دارد. البته این اتفاق مزایایی هم دارد. بسیاری از کارخانه‌ها به‌دلیل مباحث ارزی، اختلاف قیمت‌ها و عدم حواله‌کرد، برای تامین ماشین‌آلات مورد نیازشان رو به ماشین‌آلات داخلی آورده‌اند. این موضوع به رشد و توسعه صنعت ماشین‌آلات داخلی کمک شایانی می‌کند. در این شرایط، تولیدکنندگان این صنعت مجبور می‌شوند خود را با استانداردهای بازارهای بین‌المللی تطبیق دهند. ما به‌عنوان سازندگان ماشین‌آلات صنعتی هیچ‌وقت تمایل نداریم که اجازه داده شود ماشین‌آلات صنایع، وارداتی باشند.
در این بین دو فاز وجود دارد. نخست اینکه ماشین‌آلاتی که داخل ایران تولید می‌شوند، اجازه ورودشان از خارج از ایران فراهم نشود. فاز دوم اما متفاوت است. سیاست‌گذاران باید سیاستی را اتخاذ کنند که اگر تکنولوژی ماشین‌آلات صنعتی در کشور وجود ندارد، تسهیلاتی برای فعالان اقتصادی تعریف شود تا بتوانند به راحتی ماشین‌آلات صنعتی مورد نیاز خود را وارد و محصولات‌شان را هم‌تراز کیفیت روز دنیا تولید کنند. متاسفانه بیشتر ماشین‌آلاتی که درحال‌حاضر در ایران نصب هستند، هزینه تمام شده کالا را افزایش می‌دهند. دلیل این موضوع این است که این ماشین‌آلات اختلاف قیمت برق و انرژی‌هایی را که مصرف می‌کنند افزایش می‌دهند.
حال این سوال مطرح می‌شود که با توجه به اختلاف بسیار زیاد تکنولوژی ماشین‌آلات صنعتی ایران با کشورهای دیگر، آیا آنها از لحاظ استاندارد با خارجی‌ها تطبیق دارند؟ در ایران دو نوع کارخانه وجود دارد. کارخانه‌هایی هستند که با ماشین‌آلات اروپایی کار می‌کنند که قاعدتا مشکلی ندارند و کیفیت محصولات‌شان هم بالاست. اما برخی کارخانه‌ها با ماشین‌آلات داخلی فعالیت دارند که متاسفانه به‌دلیل عدم انتقال تکنولوژی اختلاف زیادی با سایر ماشین‌آلات صنعتی خارجی دارند. تحریم‌ها باعث شده است هیچ راه ارتباطی با ماشین‌سازهای دنیا نداشته باشیم و در نتیجه نمی‌توانیم برای انتقال دانش فنی ارتباط برقرار کنیم. انتظار فعالان اقتصادی از سیاست‌گذاران این است که تدابیری را در دستور کار قرار دهند که بتوان راهی برای انتقال دانش فنی و تکنولوژی‌های روز دنیا فراهم کرد.
در همان فاصله که برجام تایید و دوباره پرونده آن بسته شد، اتفاقات بسیار خوبی رخ داد. درهای کشور به روی صنعتگران سراسر دنیا باز بود و شرکت‌های خارجی تمایل داشتند با فعالان اقتصادی ایران کار کنند و تبادل ارتباطات داشته باشند. درحال‌حاضر ارتباطات صاحبان صنایع با فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان خارجی بسیار خوب است، اما آنان عملا عنوان می‌کنند به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند فعالیتی با ما داشته باشند و تمایلی به این کار هم نشان نمی‌دهند. زیرا آنان مارکت‌های بسیار بزرگی در آمریکا دارند و واهمه دارند که فعالیت‌های کلان خود را در بازارها از دست بدهند. با این شرایط، می‌توان گفت چشم‌انداز و افق روشنی در انتظار تولیدکنندگان صنعت غذا و البته تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی نیست. اگر به همین روال ادامه پیدا کند، بسیاری از شرکت‌ها از دایره فعالیت‌های صنعتی خارج خواهند شد. متاسفانه موج تعدیل نیروها به راه افتاده و هر روز خبردار می‌شویم که برخی صاحبان صنایع مجبور شده‌اند کارخانه‌هایشان را تعطیل کنند.
برگرفته از دنیای اقتصاد شنبه 22 تیرماه 1398 سال هفدهم شماره 4653
